 |
| Sherpa |
Còig
smaointean-maidne a chaidh a chraoladh air Rèidio nan Gàidheal -
1:
“Nua-Chainnt” Orwell
Madainn
math.
Saoil an do leugh thu
riamh an leabhar “1984”
le Seòras Orwell? Leabhar air leth cudromach a th'ann. Is e sgeul a th'ann mu
dhùthaich a tha fo spòig riaghaltais aintighearnail. Riaghaltais
uile-chumhachdaich. Tha dòigh gu math seòlta aig an riaghaltas smachd a chùmail
air an t-sluagh. Is e sin tro bhith a' sìor chur às do fhaclan a tha buntainn
ri saorsa poilitigeach agus tro bhith ag atharrachadh ciall fhaclan eile. "Newspeak" a chanas iad ris. "Nua-chainnt".
Mar bhall-sampaill
tha Orwell a' toirt tarraing air an fhacal "saor" fhèin. Chaidh am
facal seo fhàgail san fhaclair Newspeak, ach bha ciall tòrr nas cumhainge air a
thoirt ris. Dh'fhaodadh daoine cantainn, mar eisimpleir, gu robh an cù aca
"saor" bho dheargannan, ach cha robh ciall phoilitigeach aig an
fhacal tuilleadh. Cha tigeadh e an inntinn dhaoine gu robh a leithid a rud ri
saorsa poilitigeach ann, bho nach robh fiùs facal ann a-nis a dhùisgeadh an
smaoin sin.
Nise, tha fhios nach
eil cùisean nar là a cheart cho dona ri sin fhathast, ach nam bheachdsa tha
rudeigin caran coltach ri "Nua-chainnt" gar cuingealachadh. Is e
cainnt "PC" a chanas sinn ris.
An t-seachdainnsa bu
toigh leam sùil nas doimhne a thoirt air seo. Dè an smaoin a tha air chùl an
abairt ùr "Faith Group" (“Buidheann Creidimh”), mar eisimpleir?
Ach cuimhnicheamaid
gu bheil aon dòigh shìmplidh ann gus a bhith cur an aghaidh cuingealachadh ar
cainnt 's ar smaoin: is e sin tro bhith cumail Gàidhlig beò mar roghainn eile
againn seach a' Bheurla.
Agus cuimhnicheamaid
gu seachd àraid air Facal Dhè. Sin an acarsaid dha-rìribh againn. Mar a thuirt
Crìosd:
"Thèid
nèamh agus talamh thairis, ach cha tèid mo bhriathran-sa thairis
a-chaoidh"
Beannachd
leibh.
2.
“Math” agus “Tròcair”
Madainn
math.
An-dè dh'ainmich sinn
an leabhar 1984 le Seòras Orwell, agus an comas a thug smachd-cainnt, no
"Newspeak", dhan Riaghaltas smaointean an t-sluaigh a stiùireadh. Mar
Chìobair is coin a' stiùireadh chaorach.
Nar beatha sòisealta
a-nis tha Lagh na Dùthcha gar stiùireadh a-thaobh dè na faclan a tha iomchaidh,
no "Politically correct".
Tha cuid a dh'fhaclan
nach eil ceadaichte. A-bharrachd air sin, getà, tha cuid a dh'fhaclan a tha
ceadaichte ach tha ciall ùr aca a-nis. Na faclan "Faith Group" mar
eisimpleir. Dè seòrsa rud tha sin?
Nuair a bhàsaich ar
cù-collaidh o-chionn dà bhliadhna, bha sinn gu math brònach mu dhèidhinn. Bha
ar nighean na h-Oileanach aig an àm ud sa Cholaiste Chrìostaidh Eadar-Nàiseanta
ann an Glaschu. Madainn a bha seo aig coinneamh-ùrnaigh is ann a-mach air Salm
23 a bha an neach-labhairt:
"Is e
an Tighearna mo Bhuachaille, cha bhi mi ann an dith...Gu cinnteach leanaidh
math agus tròcair mi uile làithean mo bheatha".
Thug e cofhurtachd
dha-rìribh dhar nighinn nuair a thuirt a' bhan-labhraiche gu robh i gu tric a'
smaointinn air "Math" agus "Tròcair" mar dhà chù-chaorach
aig sàilean Dhè am Buachaille.
Nise, ma tha am
Buachaille Math anns a' mhonadh, feumaidh Criosdaidhean deagh aire a thoirt gu
bheil Cìobair-brèige ann cuideachd, agus dà chù aigesan fhèin: Is e "Mealladh" agus "Magadh" na h-ainmean a th'orra. Tha an dà
mhadadh-allaidh seo a' saodachadh Chrìosdaidhean a steach dhan fhaing ùr seo
ris an abrar "Faith-Group". Dè tha cur dragh orm mu dhèidhinn seo? Feumaidh tu
èisteachd a-màireach.
Beannachd
Leibh.
3. Turas
air Bàta Aonghais
Madainn
mhath.
Chan ann tric a bhios
mi air bàta, ach tha e còrdadh rium gu mòr nuair a gheibh mi cothrom. Tha
caraid agam, Aonghas, leis a bheil bàta brèagh. Feasgar a bha seo mios air ais
thug Aonghas cuireadh dhomhsa, còmhla ri sianar no seachdnar eile, cuairt a
ghabhail, mach a Cala Inbhir Nis, fo dhrochaid àrd Cheasaig, seachad air
Gearasdan Sheòrais, timcheall a' chosta dhan àird a tuath taobh Chrombaidh.
Bha mi air mo dhòigh
glan. Creagan ruadha agus achaidhean glasa an Eilein Dhuibh. A' Chuan a Tuath
thar fàire. Frasan aotram nam aodann. Eunlaith na mara, sgairbh agus lachain
agus faoileagan.
Bha buaidh mhòr aig
farsaingeachd na mara orm. Ach an rud as mò buileach a chòrd rium, nam sheasamh
nam aonar air fior thoiseach a' bhàta agus dà leumadair-mara (dolphins) gu
h-obann dìreach fodham mar dhà einnsean gleansach Rolls Royce far itealan.
Dhrùidh an tachartas
seo cho mòr orm is gu robh na deòir nam shùilean 's bha mi toirt taing do Dhia.
Is e duine th'annam a churas seachad cus ùine am broinn mo chinn an sàs nam
chuid smaointean, seach a bhith a-muigh mar seo sna h-eilimidean.
Ceist na seachdainnsa
a-rithist, ma-thà: dè an ribe a tha ceilte anns na faclan fàsanta ùra: "Faith
Group"? "Buidheann Creidimh"? Is e gu bheil iad freumhaichte ann an sgaradh eadar
Creidimh agus Saidheans. Ciamar? Well, tha Creideamh ga mhìneachadh a-nis mar
rud a tha gu tur am broinn ceann nan dìlseach. Saidheans mar rud taobh a-muigh
ar cinn, a buntainn ris na creutairean, na lusan, na h-eilimidean, na
reultan.
Ach canaidh an
Salmadair: "is leis an Tighearna an talamh agus a làn, an dòmhan agus
iadsan a tha nan còmhnaidh ann".
(Salm 24:1).
Agus canaidh Habacuc:
"Gu cinnteach lionar an talamh le eòlas glòir an Tighearna, mar a tha na
h-uisgeachan a' comhdachadh na fairge". (Hab. 2:14)
Beannach
Leibh.
4.
Sgàthan Kant is Sgàthan Sheumais
Madainn
mhath.
Am bi thu toirt sùil
air sgàthan mus tèid thu a-mach sa mhadainn? Chan eil an sgàthan
breugach, canaidh cuid. Ach dè nam biodh faileas an sgàthain ag atharrachadh a
rèir dè am fonn a bha ort?
Bha am feallsanach
Immanuel Kant dhen bheachd gu bheil an saoghal timcheall oirnn caran coltach ri
sin. Reusan mhic-an-duine a' cur rian is riaghailt air stuth amh tro-a-chèile
an t-saoghail nàdarra.
Tha an t-abstol
Seumas ag innse dhuinn gur e sgàthan th'anns a' Bhìoball, agus gum bu chòir
dhuinn dlùth-aire a thoirt dhan sgàthan a tha seo:
"Oir ma tha
neach air bith na fhear-èisteachd an fhacail, agus chan ann na fhear-dèanamh da
rèir, is cosmhail e ri duine a tha ag amharc air a aghaidh nàdarra fhèin ann an
sgàthan: Oir bheachdaich e air fhèin, agus dh'imich e roimhe, agus
dhìochuimhnich e air ball ciod an coslas duine a bha ann fhèin" (Seumas 1:23, 24).
Saoil am bi sgàthan
Sheumais, sgàthan an Sgriobtair, ag atharrachadh fo bhuaidh ar smaointean? Is e
ceist mhòr ar là a tha sin. Ceist iar-mhodranach (post-modernist).
Ach seo againn cnag
na cùise. Mur eil sgàthan a' Bhìobaill a' dèanamh càil ach ar beachdan a
shealltainn air ais dhuinn, dè am feum a th'ann? Chan eil e gu feum sam bith.
Tha e soilleir gu
bheil Seumas a' dìonadh làn ùghdarras a' Bhìobaill.
Am bi thu toirt sùil
air sgàthan sa mhadainn? Cuimhnich sgàthan Sheumais, matà. Is fheàirrde sinn a
bhith gabhail ealla ri na chì sinn ann. Chan eil e breugach.
Beannachd
Leibh.
5. Feansa-dealain Kant is Gould
Madainn
Mhath
Thogadh mi ann an
Canada. Taobh a-muigh Toronto. A' tilleadh dhachaidh thar na h-achaidhean as
dèidh na sgoile bhiodh cleas aig na balaich uaireannan a-thaobh
feansaichean-dealain. Cleas a bha èibhinn, ged nach robh e glic. Sheasadh
ceathrar no còignear againn ann an sreath 's grèim againn air làmhan càch
a-chèile. Gu h-obann dhèanadh am balach ri taobh a' feansa gramachadh teann air
an uèir-dealain. Is e an rud an còmhnaidh a thug glag-ghàire oirnn gum biodh am
balach bochd a thachair a bhith aig ceann eile na sreath a' leigeil eubh às
agus a' leum le seoc.
An dè thug sinn
iomradh air an fheallsanach Ghearmailteach Immanuel Kant. Tha buinteanas aig
Kant ri Alba. Bha seanair Albannach aige. Agus bha Kant a' feuchainn ri
sceipteachas an fheallsanaich Albannaich Daibhidh Hume a fhreagairt.
Is an dileab as mò a
dh'fhag Kant sgaradh bunaiteach eadar saidheans agus creidimh - "the
fact/ value distinction".
Thog e mar gum biodh feansa-dealain eatorra.
Rinn Stephen J.
Gould, am bith-eòlaiche Darwineach ainmeil nach maireann, neartachadh air a'
feansa seo. Dh'fhaodadh saidheans agus cràbhachd a bhith nan deagh nàbaidhean
cho fads a thug iad an aire dhan fheansa.
Rud nach tug. Is
fhada bhon a thòisich saidheins air a' feansa a leagail. Chan eil Richard
Dawkins, mar eisimpleir, a' faicinn àite sam bith ann do chràbhachd.
Ach chan eil
cead-dealbhachaidh ri fhaighinn san Sgriobtar fhèin dhan fheansa seo. Tha
faclan an t-Salmadair fìor a-thaobh Saidheins cuideachd:
"Mura
tog an Tighearna an taigh, gu dìomhain saothraichidh a luchd-togail."
Tha Crìosd a' leagail
a h-uile feansa a sheasas na aghaidh. Mar a thuirt Abraham Kuyper:
'Chan eil aon
òirleach ann an saoghal mhic-an-duine a-thaobh nach can Crìosd: "Is Leamsa
e!"'.
Beannachd
Leibh.
__________________________________________________________
